Κύρια σημεία του 14ου live των Science Hoaxes

Τίτλος: Εμβόλια: επιστημονική αλήθεια και κίνδυνοι του αντιεμβολιαστικού κινήματος

Καλεσμένοι: Δρ Αντώνης Δαρζέντας (παιδίατρος). Δρ Βίκυ Νικολαϊδου (ανοσολόγος, επίκουρη καθηγήτρια Πανεπιστημίου Λευκωσίας Δρ Παναγιώτης Γιάγκου (παιδίατρος, επίκουρος καθηγητής Πανεπιστημίου Λευκωσίας)

Δημοσιογράφος: Σωκράτης Ιωακείμ

Υπεύθυνοι Σύνταξης: Μιχάλης Σιριβιανός, Ράνια Γεωργίου, Γιάννης Μαρθάρης

Τι είναι τα εμβόλια και πώς βοηθάνε το ανοσοποιητικό μας σύστημα;

• Ανοσοποιητικό σύστημα με απλά λόγια: Είναι το σύστημα άμυνας του σώματός μας που μας προστατεύει από παθογόνα και ξένους εισβολείς. Σύνολο κυττάρων και μηχανισμών που δουλεύουν για να μας προστατεύσουν.
• Έχουμε τη μη ειδική ή την έμφυτη ανοσία που είναι λιγότερο ειδικοί μηχανισμοί πχ το δέρμα είναι ένας φυσικός φραγμός που μας προστατεύει από την είσοδο μικροβίων ή παρασίτων. Είναι πολύ χρήσιμοι μηχανισμοί γιατί ξεκινάνε πολύ γρήγορα. Αποτελούν την πρώτη γραμμή άμυνας. Στις πλείστες περιπτώσεις είναι ικανή να μας προστατεύσει. Αν καταρριφθεί η μη ειδική τότε ξεκινάει η ειδική ανοσία.
• Η ειδική ανοσία είναι πολύ πιο ισχυρή. Φτιάχνει μηχανισμούς και όπλα που στοχεύουν τα παθογόνα πολύ πιο στοχευμένα. Διακρίνονται σε δύο κατηγορίες: Τα Β κύτταρα (αντισώματα που είναι κάτι σαν διαλυτά μόρια που κυκλοφορούν στο αίμα) και Τ λεμφοκύτταρα που πάνε και σκοτώνουν ένα κύτταρο που έχει έναν ιό. Χρειάζεται περισσότερο χρόνο για να ενεργοποιηθεί. 

• Τα εμβόλια μιμούνται τη μόλυνση και στοχεύουν στην ειδική ανοσία η οποία έχει ανοσολογική μνήμη έτσι ώστε κάτι που είδε προηγουμένως να μπορεί πολύ πιο γρήγορα να μπορεί να ενεργοποιηθεί. Μιμούμαστε τη φυσική μόλυνση όμως είναι πολύ πιο ασφαλής ο μηχανισμός μίμησης και δημιουργούμε ανοσολογική μνήμη έτσι ώστε αν εκτεθεί ξανά στα ίδια παθογόνα να μπορέσει το ανοσοποιητικό να ανταποκριθεί πολύ πιο γρήγορα. 

• Τα εμβόλια είναι η μεγαλύτερη ιατρική εφεύρεση της παγκόσμιας ιστορίας. Τα εμβόλια μαζί με το καθαρό νερό έχουν σώσει τις περισσότερες ζωές από οποιαδήποτε άλλη παρέμβαση. Είναι, επίσης, η υγειονομική παρέμβαση που γλυτώνει τα περισσότερα χρήματα από κρατικούς προϋπολογισμούς και αυτό έχει μεγάλη σημασία ειδικά σε πολύ φτωχές χώρες. 

• Η νέα λοίμωξη του κορονοϊού έκανε και τον δυτικό κόσμο να καταλάβει τι σημαίνει να μην έχεις ένα εμβόλιο με έναν ιό που έχει θνησιμότητα περίπου 3-4%. Είναι πολύ  σημαντικά για τη ζωή όλων των ανθρώπων σε όλα τα κράτη ανά το παγκόσμιο, «ανεπτυγμένων» ή μη. 

• Αυτή την περίοδο με την πανδημία του Covid-19, είδαμε όλοι τον πανικό που μπορεί να προκαλέσει η έλλειψη ενός μόνο εμβολίου. Τα νοσήματα όπως τέτανος, κοκίτης, πολιομυελίτιδα κ.α. είναι νοσήματα που υπήρχαν και μάλλον θα υπάρχουν για πάντα. Δεν τα έχουμε εξαλείψει και είναι κάπου κρυμμένα έτοιμα να εμφανισθούν ξανά. Υπάρχουν αναφορές από αρχαία Αίγυπτο για πολιομυελίτιδα. Δεν τα έχουμε εξαφανίσει, απλά τα κρατάμε κοιμισμένα με τα εμβόλια. 

• Πρόσφατα είχαμε θάνατο βρέφους από κοκίτη. Πρέπει λοιπόν να εξασφαλίζουμε ικανοποιητικά επίπεδα ανοσίας στον πληθυσμό. Ξέρουμε ότι υπάρχουν άτομα που δεν μπορούν εκ των πραγμάτων να εμβολιαστούν όπως νεογέννητα, καρκινοπαθείς, εγκυμονούσες, ανοσοκατασταλμένοι. Μοναδική τους προστασία είμαστε όλοι εμείς οι εμβολιασμένοι. 

Ο εμβολιασμός πρέπει να είναι υποχρεωτικός ή όχι;

• Υπάρχει νομοθεσία που καθιστά τον εμβολιασμό υποχρεωτικό αλλά δεν υπάρχει ποινή. Επειδή κάποιοι δεν μπορούν να εμβολιαστούν είναι σημαντικό να κρατάμε ένα εμβολιαστικό πλατό για να έχουμε ανοσία αγέλης.  Στην Ιταλία παιδάκι θεραπεύτηκε από λευχαιμία και επειδή δεν είχε εμβολιαστεί το αδερφάκι του πέθανε μετά από ιλαρά. Είναι σημαντικό να καταλάβουμε ότι υπάρχει ένα σημαντικό ποσοστό του πληθυσμού που προστατεύονται από τους εμβολιασμένους. 

• Όπως δεν αποτελεί δικαίωμα προσωπικής επιλογής να μπεις στην εθνική οδό στο αντίθετο ρεύμα ή να περάσεις από κόκκινο φανάρι το ίδιο θα έπρεπε να ισχύει και με τους εμβολιασμούς. ‘Όταν είσαι μέσα σε μια κοινωνία τότε προστατεύεις και τους γύρω σου όχι μόνο τον εαυτό σου. Υπάρχουν άνθρωποι που χρειάζονται αυτό το τοίχος προστασίας που τους δίνει η κοινωνία. Αν δεν μπορούμε να κάνουμε υποχρεωτικό τον εμβολιασμό τότε παρά να ξεφτιλίζουμε τον νόμο μη εφαρμόζοντάς τον καλύτερα να υπάρχει τουλάχιστον πολύ ισχυρή σύσταση. Σε αυτό το κλίμα της τρομολαγνίας και της συνωμοσιολογίας είναι δύσκολο να εφαρμοστεί ο νόμος. Στην Αυστραλία έδωσαν οικογενειακά επιδόματα σε όσους εμβολιάζουν τα παιδιά τους και με το κίνητρο αυτό όλοι έτρεχαν να τα εμβολιάσουν, ακόμα και οι αντιεμβολιαστές. Υπάρχουν δηλαδή έξυπνοι τρόποι με τους οποίους μπορεί ένα κράτος να προωθήσει τους εμβολιασμούς και να προστατέψει τους πολίτες του. 

• Ο κόσμος έχει ανησυχίες και είναι λογικό επειδή είναι δύσκολη η περίοδος αυτή. Βομβαρδίστηκε με πολλές πληροφορίες και με πολλούς ειδικούς. Έχει πολύ σημαντικό ρόλο η σωστή πληροφόρηση γι’ αυτό πρέπει να ενισχύσουμε τον επιστημονικό γραμματισμό και να δείξουμε κατανόηση σε όσους ανησυχούν. Θεωρούμε όμως ότι ο περισσότερος κόσμος ακολουθεί αυτό που λέει η επιστήμη. Είναι μειοψηφία οι αντιεμβολιαστές. Οι πλείστοι έχουν εύλογες ανησυχίες και θα πρέπει οι επιστήμονες και το κράτος να δώσει κατάλληλη πληροφόρηση για να καθησυχάσει τους πολίτες.

Είναι καλύτερη η φυσική ανοσία;

• Ξεκάθαρα όχι! Επειδή με τη φυσική ανοσία ρισκάρεις να έχεις και όλες τις επιπλοκές της νόσου. Η ιλαρά και η ευλογιά στον 20 αιώνα έχουν σκοτώσει 500 περίπου εκατομμύρια κόσμο. Σταμάτησε το 1980 η ευλογιά και την εξαφανίσαμε με τα εμβόλια. Έχουν πεθάνει 5-7 φορές περισσότεροι άνθρωποι από ασθένειες που πλέον ελέγχουμε με εμβόλια σε σχέση με τον Β’ παγκόσμιο πόλεμο. 

• Πολλά νοσήματα που πλέον δεν έχουμε λόγω των εμβολίων προκαλούν σοβαρές βλάβες. Το εμβόλιο HPV κάνει αποτελεσματική ανοσία προλαβαίνοντας τον καρκίνο του τραχήλου της μήτρας ενώ η φυσική νόσηση δεν κάνει ανοσία χωρίς επιπλοκές. Αν επιζήσεις,  ναι μπορεί να έχεις και ανοσία. Πχ ο τέτανος προκαλεί 30% θνητότητα. Ο κίνδυνος θανάτου ή μόνιμων επιπλοκών είναι πολύ μεγαλύτερος με τη φυσική ανοσία ενώ με τα εμβόλια σχεδόν ανύπαρκτος. 

• Η φυσική νόσηση δεν οδηγεί πάντα σε ανοσία. Για τον ιό της ιλαράς τα δεδομένα δείχνουν ότι όταν κάποιος νοσήσει από ιλαρά παθαίνει σοκ το σύστημα και σβήνει την ανοσολογική μνήμη και έτσι μένει ευάλωτος ο οργανισμός και σε άλλους ιούς. Αν επιβιώσεις καλώς, όμως μπορεί να συμβούν πολλά άλλα. Ακόμα και η ανεμοβλογιά αν έχουμε clusters μπορεί να κάνει παρεγκεφαλίτιδα και δεν θα δούμε μόνο τα εξανθήματα. Το να κολλήσει  ένα παιδί ανεμοβλογιά ίσως πιο παλιά να είχε μια λογική τότε που δεν υπήρχαν εμβόλια. 

Υπάρχουν εμβόλια που παρέχουν ισόβια ανοσία;

• Υπάρχουν με πολύ καλή αποτελεσματικότητα και άλλα με κάποια απώλεια ανοσίας με την πάροδο του χρόνου. Ο εμβολιασμός των ενηλίκων είναι κάτι που θα καλύψει αυτό το κενό. 

• Κάποια εμβόλια χάνουν την ανοσία και δεν διαρκούν εφ’ όρου ζωής όπως της γρίπης. Για τον ιό της γρίπης ο χρόνος επώασης είναι πολύ σύντομος άρα είναι σημαντικό να κρατούμε ψηλή συγκέντρωση αντισωμάτων και γι’ αυτό πρέπει να επαναλαμβάνουμε το εμβόλιο  κάθε χρόνο ειδικά οι ευάλωτες ομάδες. Αλλά ο ιός της πολιομυελίτιδας έχει χρόνο επώασης πιο μακρύ γι’ αυτό εκεί εστιάζουμε στην ανοσολογική μνήμη. 

Μπορεί να αντέξει το ανοσοποιητικό των βρεφών τόσα εμβόλια;

• Ναι. Σε ένα εμβόλιο μπορεί να υπάρχει ένα πολύ πολύ μικρό τμήμα ενός παθογόνου. Τα βρέφη εκτίθενται σε πάρα πολλά παθογόνα καθημερινά άρα γιατί να μπορεί να αντέξει όλα αυτά τα παθογόνα που έρχεται σε επαφή ένα βρέφος κάθε μέρα αλλά να μην αντέχει ένα εμβόλιο; 

• Τα εμβόλια έχουν βελτιωθεί σε σύσταση κατά πολύ και περιέχουν λιγότερα αντιγόνα. Κι επειδή χορηγούνται σε υγιή άτομα είναι πολύ πιο αυστηρά τα κριτήρια κατασκευής και χορήγησής τους. 

• Μόνο 3% του κόστους του συστήματος υγείας δίνεται στα εμβόλια το οποίο μετά το κερδίζεις με την πρόληψη. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι ένα περιστατικό που είδε το φως της δημοσιότητας όπου αγοράκι 6 ετών το οποίο γδάρθηκε και ανέπτυξε συμπτώματα τετάνου έμεινε 56 μέρες σε μονάδα εντατικής θεραπείας με ένα συνολικό λογαριασμό για το κράτος 850 χιλιάδες ενώ αν έκανε μια ένεση 10 ευρώ δεν θα περνούσε τόση ταλαιπωρία. 

Ποιοι είναι οι πραγματικοί κίνδυνοι από τα εμβόλια και πώς ποσοτικοποιείται το ρίσκο;

• Είναι ελάχιστοί έως ανύπαρκτοι. Τα εμβόλια είναι εξαιρετικά ασφαλή, είναι η πιο ασφαλής ιατρική παρέμβαση. Οι συνήθεις παρενέργειές είναι λίγος πυρετός και πόνος στο σημείο της ένεσης. 

• Υπάρχουν κάποια εμβόλια όπως ιλαρά τα οποία 1 στα 10 0000 καταγράφεται παρεγκεφαλίτιδα αλλά με φυσική νόσηση είναι πολύ πιο μεγάλες οι πιθανότητες για παρεγκεφαλίτιδα ή άλλες πολύ σοβαρές παρενέργειες.

• Από την κλινική εμπειρία εκατοντάδων παιδιάτρων σε νοσοκομεία με χιλιάδες δόσεις  εμβολίων σε παιδιά αναφέρουν ότι δεν συνάντησαν τέτοιες παρενέργειες. 

• Σε μετα-αναλύσεις ερευνών φάνηκε ότι στα 1.5 εκατομμύρια παιδιά δεν υπάρχει καμία συσχέτιση του εμβολίου MMR με τον αυτισμό.

Πότε αναμένεται το εμβόλιο για τον Covid-19;

• Με τα δεδομένα που έχουμε μέχρι στιγμής για τα εργαστήρια που ετοιμάζουν εμβόλια, υπολογίζεται ότι αρχές του Γενάρη θα έχουμε εμβόλιο στην Κύπρο. Το καλύτερο σενάριο είναι για το 2021.

• Τα ζεστά κλίματα φαίνεται να μειώνουν το ιϊκό φορτίο και όχι τον ρυθμό μετάδοσης. Σίγουρα θα περάσουμε τον χειμώνα με τον κορονοϊό και πρέπει να πάρουμε τα μέτρα μας. Επειδή το εμβόλιο αναμένεται ότι θα έχει περίπου 80% αποτελεσματικότητα, τις μάσκες δεν θα τις ξεφορτωθούμε σύντομα. Ακόμα κι αν κάνει κάποιος το εμβόλιο θα θέλει πάλι προσοχή μέχρι να βγει 100% αποτελεσματικό. Η μάχη σίγουρα θα κερδηθεί αλλά θέλει προσοχή. 

Γιατί χρειάζεται ο εμβολιασμός όταν κάποιες ασθένειες έχουν εξαλειφθεί;

• Επειδή θέλουμε ανοσία αγέλης όπως πχ με ιλαρά ή με κοκίτη που όταν έπεσε η ανοσία αγέλης είχαμε περιστατικά που οδήγησαν ακόμα και στον θάνατο.
• Η μόνη ασθένεια που έχει εξαλειφθεί είναι η ευλογιά γι’ αυτό δεν βάζουμε πλέον εμβόλιο. Όλες είναι ακόμα εκεί έξω και κυκλοφορούν. Εκτός από τις ήδη γνωστές ασθένειες έρχονται και οι αναδυόμενες που δεν τις ξέρουμε.

Γιατί να εμβολιαστούμε με το εμβόλιο του κορονοϊού αφού όπως λέτε αφού δεν θα παρέχει 100% προστασία;

• Όπως βάζεις ζώνη στο αυτοκίνητο παρόλο που δεν σου παρέχει 100% προστασία το ίδιο και με το εμβόλιο. 

Το κίνημα των αντιεμβολιαστών επιμένει ότι ξέρει καλύτερα και δυστυχώς βρίσκει απήχηση. Πώς ξεκίνησε; Πού οφείλεται;

• Ο φόβος μπροστά στο άγνωστο είναι φυσική ροπή της ψυχολογίας του ανθρώπου. Το σύγχρονο αντιεμβολιαστικό κίνημα άρχισε με τον Wakefield που έκανε μια μελέτη με ψευδή δεδομένα και συνέδεσε τον αυτισμό με το εμβόλιο του MMR. Και επειδή είχε απήχηση ως προσωπικότητα κι έκανε και ταινίες, τα ΜΜΕ το διόγκωσαν. 
• Έχουμε δημοκρατία και είναι λογικό να υπάρχουν και αυτές οι απόψεις. Είναι πράγματι ένα  πρόβλημα το ακραία αντιεμβολιαστικό κίνημα γιατί μαζεύεται κόσμος και συντονίζονται με τα social media, αυξάνονται τα μέλη τους, σκορπάνε φόβο και πανικό και αντί να περιχαρακώνονται ως γραφικοί όπως παλιά πλέον βρίσκουν βήμα να σκορπάνε ψευδή στοιχεία. Δυστυχώς δεν φαίνεται να υπάρχει ένας και μόνο αποτελεσματικός τρόπος να απομονωθούν. Ίσως με ποινικοποίηση ψευδών ειδήσεων, ίσως και με τον φόβο του θανάτου αλλά κυρίως με τη σωστή ιατρική επιστήμη και την επικοινωνία της. 

• Είναι επιφανειακές οι γνώσεις των αντιεμβολιαστών αφού δεν έχουν γνώσεις περιεχομένου. Υπάρχει ένα 10% των αντιεμβολιαστών που είναι σκληροπυρηνικό αλλά οι πλείστοι θέλουν απλώς σωστή πληροφόρηση. 

• Η επιφυλακτικότητα σε οτιδήποτε είναι καινούριο στην ιατρική αλλά και στην επιστήμη δεν είναι καινούριο φαινόμενο. Η δυσπιστία είναι απολύτως φυσιολογική. Υπάρχει μάλιστα μια πολύ γνωστή γελοιογραφία στους ιατρικούς κύκλους από το 1802 που απεικονίζει τις επιφυλάξεις από μερίδα πολιτών για το εμβόλιο της ευλογιάς την τότε εποχή.  

• Ένας άλλος μύθος που επικρατεί είναι ότι όλες οι έρευνες και όλοι οι ακαδημαϊκοί είναι ελεγχόμενοι και πως ό,τι κάνουν είναι για το κέρδος. Όμως ειδικά οι επιστήμονες στα διάφορα ερευνητικά κέντρα και στα πανεπιστήμια δεν μπαίνουν σε αυτή τη δουλειά για το κέρδος γιατί δεν έχει πολλά λεφτά. Δεν είναι εύκολο να χρηματιστεί κανείς γιατί βρίσκονται εκεί επειδή αγαπούν την επιστήμη. Είναι αδύνατον να ελέγχει κανείς τους χιλιάδες ερευνητές και ακαδημαϊκούς ανά το παγκόσμιο. 

•  Τα αντιεμβολιαστικά κινήματα είναι κινήματα της πολυτέλειας γιατί δεν έχουν την εμπειρία να δουν παιδιά να πεθαίνουν από αυτές τις μολυσματικές ασθένειες από 5 ετών επειδή δεν το έζησαν. 

Αποτελεσματικότητα εμβολίων που ετοιμάζονται για τον κορονοϊό;

• Αν ένα εμβόλιο είναι πολύ αποτελεσματικό πχ 100% τότε μπορεί να το βάλει μόνο το 60% του πληθυσμού για να επιτευχθεί η ανοσία αγέλης. Όσο πιο αποτελεσματικό είναι ένα εμβόλιο τόσο πιο μικρό είναι το ποσοστό του πληθυσμού που μπορεί να το βάλει.

Γιατί κάποιος να βάλει το εμβόλιο του κορονοϊού που είναι κάτι που δεν δοκιμάστηκε εδώ και χρόνια για να ξέρουμε τις μακροπρόθεσμες παρενέργειες;

• Ακριβώς επειδή τα εμβόλια χορηγούνται σε υγιή άτομα είναι ανάμεσα στα πιο αυστηρά ελεγχόμενα «φάρμακα» και πληρούν πολύ αυστηρούς κανόνες ασφάλειες. 

• Η επιστήμη προχωρά. Η ομάδα στην Οξφόρδη που κάνει το εμβόλιο του covid-19 έχει ήδη μια πλατφόρμα από το 2014 την οποία είχε αναπτύξει για τον ιό Εμπόλα και μετά για τον MERS. Έχει ήδη γίνει προεργασία και υπάρχει  πολλή συσσωρευμένη γνώση. Άρα η φάση 1 ήταν σίγουρη η ερευνητική ομάδα ότι θα την περνούσαν όπως και έγινε. Στην Οξφόρδη έχουν inhouse υποδομή για να παράγουν εμβόλιο. 

• Οι πιθανότητες μακροπρόθεσμης επιπλοκής πέραν των μηνών είναι τελείως μικρή σχεδόν ανύπαρκτη.  Επειδή θα γίνουν εκατομμύρια δόσεις σε μικρό διάστημα θα ξέρουμε και τις εξαιρετικά σπάνιες παρενέργειες αν υπάρχουν. Οι πρώτοι άνθρωποι που θα το κάνουν θα είναι οι ίδιοι οι γιατροί. Και θα είναι ένα εμβόλιο πολύ μαζικά δοκιμασμένο σε σύντομο χρονικό διάστημα. 

Τα εμβόλια αλλοιώνουν το DNA του κυττάρου; 

ΟΧΙ

Γιατί δεν αναπτύσσεται ο ιός του εμβολίου μέσα στο σώμα;

• Επειδή είναι ανενεργός και κανένα από τα approaches της πρώτης γραμμής δεν έχουν ολόκληρο τον ιό.

Είναι ασφαλή τα εμβόλια;

• Ναι. Αν αναλογιστεί κανείς ότι παλιά η παγκόσμια παιδική θνησιμότητα ήταν 200 στα χίλια ενώ τώρα 0.5 στα χίλια μπορεί να αντιληφθεί και την τεράστια χρησιμότητα των εμβολίων. 

• Όλα τα εμβόλια είναι με διπλές τυφλές μελέτες δηλαδή ο συμμετέχων δεν ξέρει αν είναι στην ομάδα ελέγχου ή στην πειραματική ομάδα κι έτσι δεν ξέρει αν παίρνει placebo ή το εμβόλιο.

Παρακολουθήστε ολόκληρη την εκπομπή στο Youtube: https://www.youtube.com/watch?v=NI3E87VJxuw